Kamiennego kręgu Stonehenge nikomu przedstawiać nie trzeba. Monumentalna prehistoryczna budowla do dzisiaj fascynuje i zastanawia. Niewielu jednak wie, że podobną świątynię – tylko drewnianą – można znaleźć zaraz pod Magdeburgiem. Ringheilugtum Pömmelte otwarto dla zwiedzających dopiero w 2016 roku. Jego historia sięga jednak 4300 lat wstecz. Jest to zatem jednocześnie jedna z najstarszych jak i najnowszych atrakcji turystycznych Niemiec.
Holzhenge spod Magdeburga
Kamienie są wieczne. Drewno jednak butwieje, gnije lub płonie. Nie pozostaje po nim nic tylko ślady po palach. To co możemy zatem dziś oglądać w Pömmelte jest oczywiście jedynie rekonstrukcją tego jak mogła wyglądać tutejsza świątynia. Trudno też aby współczesne drewniane pale robiły równie wielkie wrażenie jak ogromne bloki granitu ze Stonehenge. A jednak pod względem roli, wagi i daty powstania obie budowle mają zadziwiająco dużo wspólnego.
Kręgi z Pömmelte odkryto przypadkiem, podczas robienia zdjęć lotniczych okolic zbiegu rzeki Sale i Łaby. W 1991 na jednym z nich znaleziono dziwne rowy w kształcie koncentrycznych kręgów. Same rowy nie byłyby niczym wyjątkowym. Przypominały często znajdowane na tych terenach kurhany – tzw. Kreisgrabeanlage. Dlatego zwlekano z rozpoczęciem wykopalisk i dopiero gdy w 2005 zaczęto znajdować coraz to nowsze artefakty, zaczęto rozumieć prawdziwą skalę tego znaleziska. W tym roku rozpoczęto na miejscu wspólne badania archeologów niemieckich i brytyjskich. Ci drudzy liczą, że wykopaliska w Pömmelte pomogą rozwiązać niektóre zagadki Stonehenge.
Niebiańskie Ścieżki
Rondel, kromlech, henge – tak nazywano prehistoryczne budowle na planie koncentrycznych kręgów, które znajdowano w wielu rejonach Europy. Krąg był uniwersalnym kształtem, tak jak uniwersalny był kult słońca. Kręgiem była tarcza słoneczna, kręgiem był horyzont, kręgiem była ścieżka po której się przemieszczało. Krąg był zatem kluczem do zrozumienia wielkiego planu niebios.
(c) Dbachman, wikimedia commons
W Saksonii-Anhalt najwcześniejsze zmagania człowieka z tajemnicami kosmosu są tematem przewodnim szlaku turystycznego Himmelswege. Skupia on miejsca przełomowych znalezisk archeologicznych, takich jak Dysk z Nebry czy Obserwatorium Słoneczne z Goseck. Dowodzą one na zaawansowaną wiedzę astronomiczną na tych terenach już na przełomie neolitu i epoki brązu.
Pömmelte wpisuje się w ten sam kontekst kulturowy co Dysk z Nebry. Tak samo jak on jest dziełem kultury unietyckiej, obecnej na terenie środkowych Niemiec między 2300-1600 p.n.e.. Drewniane kręgi także mogły służyć jako obserwatorium astronomiczne. Wejścia do środka są ustawione tak, aby tworzyć linię ze słońcem wschodzącym i zachodzącym w dni znajdujące się dokładnie w połowie między równonocami a przesileniami. W późniejszym kalendarzu celtyckim daty te stanowiły najważniejsze święta w roku.
Centrum kultu
Oprócz funkcji astronomicznej, kręgi z Pömmelte pełniły najprawdopodobniej także rolę sakralną. Na terenie kręgów znaleziono multum zabytków: ceramiki, narzędzi, broni, kości zwierząt. Były one składane w koszach a następnie umyślnie zakopywane w głębokich dołach. Wskazuje na charakter wotywny tych przedmiotów.
Intrygującym elementem Pömmelte są pozostałości osady zbudowanej tuż obok kręgów, w późniejszej fazie ich użycia. Do tej pory w sąsiedztwie świątyni znaleziono trzynaście długich domów, co czyni je największym znanym osiedlem z tej epoki znalezionym w Niemczech. W czasie swojej świetności, świątynia w Pömmelte przyciągała nie tylko najbliższych mieszkańców. Okolice zbiegu dwóch ważnych rzek mogły stanowić sakralne i świeckie centrum całego regionu.
Prehistoryczny szyfr
Wędrując wokół drewnianych pierścieni co chwila napotkać można betonowe płytki wstawione w miejsca, w których znaleziono poszczególne przedmioty. Daje to dobry obraz ilości skarbów wykopanych na terenie Pömmelte.
Rozłożenie poszczególnych znalezisk – z pozoru losowe – okazuje się podporządkowane ścisłym regułom. Przykładowo: zmarłych grzebano tylko na wschodzie, toporki składano tylko na południowym-zachodzie, zaś żarna na północnym-wschodzie. Można się pokusić o próbę interpretacji (żarna = domena kobiet / toporki = domena mężczyzn), lecz nawet jeśli sama symbolika ukryta za tym schematem jest dla nas wciąż mglista, to samo jego istnienie daje unikalny wgląd w światopogląd i sposób myślenia ludzi wczesnej epoki brązu.
Makabryczne rytuały
Trzynaście grobów znalezionych na wschodzie należało do zamożnych mężczyzn, pochowanych z godnością. Wschodnia orientacja być może miała symbolizować zmartwychwstanie słońca i była powiązana z wierzeniami w życie pozagrobowe. Nie są to jednak jedyne szczątki ludzkie znalezione na terenie Pömmelte.
W tych samych dołach co wotywne dary, znaleziono zmasakrowane szczątki dziesięciu kobiet, dzieci i nastolatków. Urazy na ich szkieletach wskazują że koniec ich życia musiał być brutalny. Część czaszek ma ślady po ostrych narzędziach. Jeden z nastolatków miał związane ręce nim został wtrącony do dołu.
Najwyraźniej rytuały, które odbywały się w drewnianym kręgu wymagały także ofiar z ludzi.
Schyłek świątyni
Ok 2050 r p.n.e. miało miejsce zdarzenie, które położyło kres trzem wiekom ciągłego użytkowania świątyni. Kręgi zostały rozmontowane, a całe drewno spalone. W dołach posłupowych złożono ostatnie ofiary i przysypano je grubą warstwą popiołu. Trudno stwierdzić czy był to napad obcej grupy, czy wewnętrzna ceremonia wycofania świątyni z użytku.
O dziwo nie zakończyło to całkowicie aktywności w Pömmelte. Na zgliszczach starej świątyni wciąż sporadycznie składano ofiary nawet do XV w. p.n.e. Ba, nawet pochowano tam jeszcze jednego człowieka wysokiego statusu. Potem jednak ślady użytkowania się zupełnie zatarły.
Miejsce w którym niegdyś stała świątynia pojawia się ponownie w przedchrześcijańskiej historii Niemiec tylko raz: w rzymskich kronikach jako okolice zbiegu Sale i Łaby opisane jest miejsce w którym Druzus spotkał olbrzymią germańską kapłankę. Przypadek? Nie sądzę.
Lippisches Landesmuseum, Detmold
Źródła: